मन्द॑मान ऋ॒तादधि॑ प्र॒जायै॒ सखि॑भि॒रिन्द्र॑ इषि॒रेभि॒रर्थ॑म् । आभि॒र्हि मा॒या उप॒ दस्यु॒मागा॒न्मिह॒: प्र त॒म्रा अ॑वप॒त्तमां॑सि ॥
English Transliteration
mandamāna ṛtād adhi prajāyai sakhibhir indra iṣirebhir artham | ābhir hi māyā upa dasyum āgān mihaḥ pra tamrā avapat tamāṁsi ||
Pad Path
मन्द॑मानः । ऋ॒तात् । अधि॑ । प्र॒ऽजायै॑ । सखि॑ऽभिः । इन्द्रः॑ । इ॒षि॒रेभिः॑ । अर्थ॑म् । आ॒भिः॒ । हि । मा॒याः । उप॑ । दस्यु॑म् । आ । अगा॑त् । मिहः॑ । प्र । त॒म्राः । अ॒व॒प॒त् । तमां॑सि ॥ १०.७३.५
Rigveda » Mandal:10» Sukta:73» Mantra:5
| Ashtak:8» Adhyay:3» Varga:3» Mantra:5
| Mandal:10» Anuvak:6» Mantra:5
Reads times
BRAHMAMUNI
Word-Meaning: - (इन्द्रः) राजा (मन्दमानः) हर्षित होता हुआ-हर्ष के हेतु (ऋतात्-अधि) सत्यशासन के निमित्त (प्रजायै) प्रजाकल्याणार्थ (इषिरेभिः) प्रगतिशील अधिकारियों के द्वारा (अर्थम्) अर्थनीय कल्याण को साधता है (आभिः) इन प्रजाओं के सहयोग से (मायाः) कार्यबुद्धियों को (उप) उपमन्त्रित करके-विचार कर (दस्युम्-आगात्) क्षयकर्त्ता-शत्रु पर आक्रमण करता है (तम्राः-मिहः प्र) काङ्क्षणीय सुख सींचनेवाली वृष्टियों को प्रारम्भ करता है, प्रवाहित करता है (तमांसि-अवपत्) दुःखज्ञान को नष्ट करता है ॥५॥
Connotation: - राजा को अच्छा शासन करने के लिये राज्य के उच्चाधिकारियों के साथ प्रजा के हितार्थ तथा प्रजाओं के साथ भी मन्त्रणा-विचार कर शत्रु पर आक्रमण करना चाहिए तथा अभीष्ट सुखवृष्टि करता हुआ दुःखाऽज्ञानादि को नष्ट करे ॥५॥
Reads times
BRAHMAMUNI
Word-Meaning: - (इन्द्रः) राजा (मन्दमानः) स राजा मन्दयमानो हर्षयन्-हर्षणहेतोः (ऋतात्-अधि) सत्यशासने (प्रजायै) प्रजाकल्याणाय (इषिरेभिः) प्रगतिशीलैरधिकारिभिः (अर्थम्) अर्थनीयं कल्याणं साधयति (आभिः) प्रजाभिः सह (मायाः) बुद्धीः “माया प्रज्ञानाम” [निघ० ३।९] (उप) उपमन्त्रय (दस्युम्-आगात्) क्षयकर्त्तारं शत्रुम्-आगच्छति-आक्राम्यति (तम्राः-मिहः प्र) काङ्क्षणीयाः सुखसेचनीरवृष्टीः प्रक्रमते (तमांसि-अवपत्) दुःखाज्ञानानि नाशयति ॥५॥
