निरा॑हा॒वान्कृ॑णोतन॒ सं व॑र॒त्रा द॑धातन । सि॒ञ्चाम॑हा अव॒तमु॒द्रिणं॑ व॒यं सु॒षेक॒मनु॑पक्षितम् ॥
English Transliteration
nir āhāvān kṛṇotana saṁ varatrā dadhātana | siñcāmahā avatam udriṇaṁ vayaṁ suṣekam anupakṣitam ||
Pad Path
निः । आ॒ऽहा॒वान् । कृ॒णो॒त॒न॒ । सम् । व॒र॒त्राः । द॒धा॒त॒न॒ । सि॒ञ्चाम॑है । अ॒व॒तम् । उ॒द्रिण॑म् । व॒यम् । सु॒ऽसेक॑म् । अनु॑पऽक्षितम् ॥ १०.१०१.५
Rigveda » Mandal:10» Sukta:101» Mantra:5
| Ashtak:8» Adhyay:5» Varga:18» Mantra:5
| Mandal:10» Anuvak:9» Mantra:5
Reads times
BRAHMAMUNI
Word-Meaning: - बुद्धिमान् जन उपदेश करते हैं कि हे कृषकों किसानों ! (आहावान्-निः-कृणोतन) जलस्थानों का निर्माण करो-बनाओ (वरत्राः) आवरणकारी भित्तियों को (सम्-दधातन) बाँधो, जिससे कि (वयम्) हम (उद्रिणम्) स्वयं जल को ऊपर फैंकनेवाले (सुषेकम्) अच्छे सींचनेवाले (अनुपक्षितम्) क्षीण न होनेवाले (अवतम्) कुए को (सिञ्चामहै) सींचें ॥५॥
Connotation: - खेत को सींचने के लिए जलस्थानों को बनाना, उनके जल को रोकने के लिए चारो ओर बाँध बाँधना और ऐसे जलकूप बनाना, जिनका जल ऊपर आता जाये और क्षीण न हो, ऐसे साधनों से खेत को सींचना चाहिये ॥५॥
Reads times
BRAHMAMUNI
Word-Meaning: - (आहावान्-निः-कृणोतन) एते धीराः धीमन्तो ब्रुवन्ति हे कृषकाः ! यूयम्-आहावान् निपानानि जलस्थानानि “निपानमाहावः” [अष्टा० ३।३।७४] कुरुत सम्पादयत (वरत्राः-सम्-दधातन) “वृणोत्युदकं यया सा वरत्रा वृञश्चित्-अत्रन्” [उणादि० ३।१०७] आवरणीः-भित्तिः “बान्ध” इति भाषायां प्रसिद्धम्, ता आवरणीर्भित्तीः सन्धत्त, यतः (वयम्-उद्रिणं सुसेकम्) वयं खलूत्क्षेपणकारिणं स्वयं जल-क्षेपणकं सुसेक्तारम् (अनुपक्षितम्-अवतम्-सिञ्चामहै) उपक्षयरहितं कूपम् “अवतं कूपनाम” [निघ० ३।२३] सिञ्चामः ॥५॥
