Reads times
PANDIT KSHEMKARANDAS TRIVEDI
व्यापक ईश्वर के गुणों का उपदेश।
Word-Meaning: - (भीमः) डरावने, (कुचरः) टेढ़े-टेढ़े चलनेवाले [ऊँचे-नीचे दाये-बायें जानेवाले] (गिरिष्ठाः) पहाड़ों पर रहनेवाले (मृगः न) आखेट ढूँढ़नेवाले सिंह आदि के समान, (तत्) वह (विष्णुः) सर्वव्यापी विष्णु (वीर्याणि) अपने पराक्रमों को (प्र) अच्छे प्रकार (स्तवते) स्तुतियोग्य बनाता है। वह (परावतः) समीप दिशा से और दूर दिशा से (आ जगम्यात्) आता रहे ॥२॥
Connotation: - जैसे सिंह का पराक्रम जंगलीय पशुओं में विदित होता है, वैसे ही सर्वव्यापी, पापियों के दण्ड देनेवाले परमात्मा का सामर्थ्य निकट और दूर सब लोकों में प्रसिद्ध है ॥२॥ इस मन्त्र का पूर्वभाग ऋग्वेद में है-म० १।१५४।२। और यजु० अ० ५।२०। (मृगो न.... गिरिष्ठाः) यह पाद निरुक्त १।२०। में व्याख्यात है ॥
Footnote: २−(प्र) प्रकर्षेण (तत्) सः (विष्णुः) व्यापकेश्वरः (स्तवते) छान्दसः शप्। स्तुते। स्तुत्यं करोति (वीर्याणि) पराक्रमान् (मृगः) यो मार्ष्ट्यन्विच्छति वधाय जीवान्। सिंहादिः (न) इव (भीमः) भयानकः (कुचरः) कुत्सितं चरन् (गिरिष्ठाः) पर्वतस्थायी (परावतः) अ० ३।४।५। परा आभिमुख्ये। अभिमुखगताया दिशायाः (आ जगम्यात्) शपः श्लुः, विधिलिङ्। आगच्छेत् (परस्याः) दूरदिशायाः ॥