Go To Mantra

यत्ते॑ कृ॒ष्णःश॑कु॒न आ॑तु॒तोद॑ पिपी॒लः स॒र्प उ॒त वा॒ श्वाप॑दः। अ॒ग्निष्टद्वि॒श्वाद॑ग॒दंकृ॑णोतु॒ सोम॑श्च॒ यो ब्रा॑ह्म॒णाँ आ॑वि॒वेश॑ ॥

Mantra Audio
Pad Path

यत् । ते । कृष्ण: । शकुन: । आऽतुतोद । पिपील: । सर्प: । उत । वा । श्वापद: । अग्नि: । तत् । विश्वऽअत् । अगदम् । कृणोतु । सोम: । च । य । ब्राह्मणान् । आऽविवेश ॥३.५५॥

Atharvaveda » Kand:18» Sukta:3» Paryayah:0» Mantra:55


Reads times

PANDIT KSHEMKARANDAS TRIVEDI

घर की रक्षा का उपदेश।

Word-Meaning: - [हे मनुष्य !] (यत्)जो कुछ (ते) तेरा [अङ्ग] (कृष्णः) काले (शकुनः) पक्षी [काक आदि], (पिपीलः)चीउँटा, (सर्पः) सर्प, (उत वा) अथवा (श्वापदः) कुत्ते समान पाँववाले, जङ्गली पशु [व्याघ्र शृगाल आदि] ने (आतुतोद) घायल कर दिया है, (तत्) उस [घायल अङ्ग] को (विश्वात्) सर्वरोगभक्षक (अग्निः) आग (अगदम्) नीरोग (कृणोतु) करे, (च) और (यः)जिस (सोमः) ऐश्वर्य [प्रभाव] ने (ब्राह्मणान्) बड़े विद्वानों में (आविवेश)प्रवेश किया है, [वह भी उसे नीरोग करे] ॥५५॥
Connotation: - यदि विषैला पक्षी, पशु, सर्प, कीट आदि काट खावे, तो मनुष्य थोड़े विषैले के काटे को आग से सेक देंऔर बड़े विषैले के काटे को आग से जलावें तथा और विद्वान् वैद्यों से भी औषधकरावें, यह गृहस्थों को जानना चाहिये ॥५५॥यह मन्त्र ऋग्वेद में है−१०।१६।६॥
Footnote: ५५−(यत्) अङ्गम् (ते) तव (कृष्णः) कृष्णवर्णः (शकुनः) पक्षी काकादिः (आतुतोद)तुद व्यथने। सर्वतो व्यथितं व्याकुलं कृतवान् (पिपीलः) अपि+पील रोधने-अच्।विषदंष्ट्रः पिपीलकादिः (सर्पः) भुजङ्गः (उत वा) अथवा (श्वापदः) शुनः पादानीवपादानि यस्य सः। व्याघ्रशृगालादिहिंस्रपशुः (अग्निः) भौतिकोऽग्निः (तत्)व्यथितमङ्गम् (विश्वात्) सर्वरोगभक्षकः (अगदम्) नीरोगम् (कृणोतु) करोतु (सोमः)ऐश्वर्यम्। प्रभावः (यः) (ब्राह्मणान्) विदुषः पुरुषान् (आविवेश) सम्यक्प्रविष्टवान् ॥