Go To Mantra

आ यू॒थेव॑क्षु॒मति॑ प॒श्वो अ॑ख्यद्दे॒वानां॒ जनि॒मान्त्यु॒ग्रः।मर्ता॑सश्चिदु॒र्वशीर॑कृप्रन्वृ॒धे चि॑द॒र्य उप॑रस्या॒योः ॥

Mantra Audio
Pad Path

आ । यूथाऽइव । क्षुऽमति । पश्व: । अख्यत् । देवानाम् । जनिम । अन्ति । उग्र: । मर्तास: । चित् । उर्वशी: । अकृप्रन् । वृधे । चित् । अर्य: । उपरस्य । आयो: ॥३.२३॥

Atharvaveda » Kand:18» Sukta:3» Paryayah:0» Mantra:23


Reads times

PANDIT KSHEMKARANDAS TRIVEDI

पितरों के कर्तव्य का उपदेश।

Word-Meaning: - (उग्रः) तेजस्वी पुरुषने (क्षुमति) अन्न [घास आदि] वाले स्थान में (पश्वः) पशुओं के (यूथा इव) यूथोंके समान (देवानाम्) विद्वानों के (जनिम) जन्म [जीवन] को (अन्ति) समीप से (आ) सबप्रकार (अख्यत्) देखा है। (मर्तासः) मनुष्यों ने (चित्) भी (उर्वशीः) बहुत फैलीहुई क्रियाओं को (अकृप्रन्) विचारा है, (चित्) जैसे (अर्यः) वैश्य (उपरस्य)समीपस्थ (आयोः) आयु की (वृधे) बढ़ती के लिये [विचारता है] ॥२३॥
Connotation: - प्रतापी बुद्धिमान्पुरुष विद्वानों के आचरणों को इस प्रकार ध्यान से देखता है, जैसे ग्वाला चरतेहुए पशुओं को इधर-उधर जाने से रोक कर देखता रहता है। और जैसे वैश्य अपने आप कीउन्नति सोचता है, वैसे ही सब मनुष्य उत्तम विद्याओं और क्रियाओं का प्रचार करें॥२३॥
Footnote: २३−(आ) समन्तात् (यूथा) यूथानि। समूहान् (क्षुमति) क्षु, अन्नम्-निघ० २।७।अन्नवति। तृणयुक्ते स्थाने (पश्वः) बहुवचनस्यैकवचनम्। पशोः। पशूनाम् (अख्यत्)चक्षिङ् दर्शने। अदर्शत् (देवानाम्) विदुषाम् (जनिम) जन्म। जीवनम् (अन्ति)अन्तिकम्। समीपे (उग्रः) तेजस्वी मनुष्यः, (मर्तासः) मनुष्याः (चित्) अपि (उर्वशीः) उरु+अशूङ् व्याप्तौ-क, गौरादित्वाद् ङीष्। उर्वशी पदनाम-निघ० ४।२। तथा५।५। बहुव्यापिकाः क्रियाः (अकृप्रन्) कृपू सामर्थ्ये कल्पने च-लुङि च्लेः अङ्आदेशः। बहुलं छन्दसि। पा० ७।१।८। इति रुडागमः। कल्पनया समर्थितवन्तः। विचारितवन्तः (वृधे) वर्धनाय (चित्) यथा (उपरस्य) उप+रमु क्रीडायाम्-ड। समीपस्थस्य (अर्यः)अर्यः स्वामिवैश्ययोः। पा० ३।१।१०३। ऋ गतौ-यत्। वैश्यः (आयोः) छन्दसीणः। उ० १।२।इण् गतौ-उण्। गतस्य। लब्धस्य। आयस्य ॥