Go To Mantra

ति॒स्रो ह॑ प्र॒जा अ॑त्या॒यमा॑य॒न्न्यन्या अ॒र्कम॒भितो॑ऽविशन्त। बृ॒हन्ह॑ तस्थौ॒ रज॑सो वि॒मानो॒ हरि॑तो॒ हरि॑णी॒रा वि॑वेश ॥

Mantra Audio
Pad Path

तिस्र: । ह । प्रऽजा: । अतिऽआयम् । आयन् । नि । अन्या: । अर्कम्‌ । अभित: । अविशन्त । बृहन् । ह । तस्थौ । रजस: । विऽमान: । हरित: । हरिणी: । आ । विवेश ॥८.३॥

Atharvaveda » Kand:10» Sukta:8» Paryayah:0» Mantra:3


Reads times

PANDIT KSHEMKARANDAS TRIVEDI

परमात्मा और जीवात्मा के स्वरूप का उपदेश।

Word-Meaning: - (तिस्रः) तीनों [ऊँची, नीची और मध्यम] (ह) ही (प्रजाः) प्रजा [कार्यरूप उत्पन्न पदार्थ] (अत्यायम्) नित्य गमन-आगमन को (आयन्) प्राप्त हुए, (अन्याः) दूसरे [कारणरूप पदार्थ] (अर्कम् अभि) पूजनीय [परमात्मा] के आस-पास (नि अविशन्त) ठहरे। (रजसः) संसार का (बृहन् ह) बड़ा ही (विमानः) विविध प्रकार नापनेवाला [वा विमानरूप आधार, परमेश्वर] (तस्थौ) खड़ा हुआ और (हरितः) दुःख हरनेवाले [हरि, परमात्मा] ने (हरिणीः) दिशाओं में (आ विवेश) सब ओर प्रवेश किया ॥३॥
Connotation: - परमेश्वर के नियम से पदार्थ कार्यदशा प्राप्त करके आगमन-गमन करते हैं, और दूसरे नित्य कारणरूप पदार्थ परमात्मा के सामर्थ्य में रहते हैं। इन सब पदार्थों की इयत्ता वही परमात्मा सब दिशाओं में व्याप कर जानता है ॥३॥
Footnote: ३−(तिस्रः) उच्चनीचमध्यप्रकारेण त्रिसंख्याकाः (ह) एव (प्रजाः) उत्पन्नपदार्थाः (अत्यायम्) सर्वधातुभ्य इन्। उ० ४।११८। अत सातत्यगमने-इन्+आङ्+या गतौ−ड। अतिश्च आयश्च। स नपुंसकम्। पा० २।४।१७। इति समाहारे नुपंसकम्। नित्यगमनागमने (आयन्) इण् गतौ-लङ्। प्राप्नुवन् (अन्याः) कारणरूपाः पदार्थाः (अर्कम्) अर्चनीयं परमात्मानम् (अभि) अभितः (नि अविशन्त) तस्थुः (बृहन्) महान् (ह) एव (तस्थौ) (रजसः) लोकस्य (विमानः) विविधं मानकर्ता। विमानतुल्याधारः (हरितः) हृश्याभ्यामितन्। उ० ३।९३। हृञ् नाशने-इतन्। दुःखहरः। हरिः। परमेश्वरः (हरिणीः) वर्णादनुदात्तात्तोपधात्तो नः। पा० ४।१।३९। इति बाहुलकाद् ङीब्रत्वे। हरितो दिङ्नाम-निघ० १।६। दिशाः (आ) समन्तात् (विवेश) प्रविष्टवान् ॥