यो द॒ध्रेअ॒न्तरि॑क्षे॒ न म॑ह्ना पितॄ॒णां क॒विः प्रम॑तिर्मती॒नाम्। तम॑र्चतवि॒श्वमि॑त्रा ह॒विर्भिः॒ स नो॑ य॒मः प्र॑त॒रं जी॒वसे॑ धात् ॥
पद पाठ
य: । दध्रे । अन्तरिक्षे । न । मह्ना । पितॄणाम् । कवि: । प्रऽमति: । मतीनाम् । तम् । अर्चत । विश्वऽमित्रा: । हवि:ऽभि: । स: । न: । यम: । प्रऽतरम् । जीवसे । धात् ॥३.६३॥
अथर्ववेद » काण्ड:18» सूक्त:3» पर्यायः:0» मन्त्र:63
बार पढ़ा गया
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी
अभय पाने का उपदेश।
पदार्थान्वयभाषाः - (यः) जिस [परमात्मा]ने (पितॄणाम्) पितरों [पालक महात्माओं] में (कविः) बुद्धिमान् और (मतीनाम्)बुद्धिमानों में (प्रमतिः) बड़ा बुद्धिमान् होकर (अन्तरिक्षे) आकाश के बीच (न)प्रबन्ध के साथ (मह्ना) अपनी महिमा से [सब लोकों को] (दध्रे) धारण किया है। (तम्) उस [परमात्मा] को (विश्वमित्राः) सबके मित्र होकर तुम (हविर्भिः)आत्मसमर्पणों से (अर्चत) पूजो, (सः) वह (यमः) न्यायकारी परमेश्वर (नः) हमें (प्रतरम्) अधिक उत्तमता से (जीवसे) जीने के लिये (धात्) धारण करे ॥६३॥
भावार्थभाषाः - जो परमात्मा आकाश केबीच सब लोगों को रचकर आकर्षण आदि नियम में रखता है, सब मनुष्य उस जगदीश्वर कीउपासना कर के अपने जीवन को अधिक-अधिक उच्च बनाते हैं ॥६३॥इस मन्त्र का उत्तरार्धआगे है, अ० १८।४।५४ ॥
टिप्पणी: ६३−(यः) परमात्मा (दध्रे) धृञ् धारणे-लिट्। धृतवान् (अन्तरिक्षे) आकाशे (न) णह बन्धने-ड। सुपां सुलुक्०। पा० ७।१।३९। इति विभक्तेर्लुक्। नेन प्रबन्धेन। आकर्षणादिनियमेन (मह्ना) स्वमहिम्ना (पितॄणाम्)पालकमहात्मनां मध्ये (कविः) मेधावी (प्रमतिः) प्रकृष्टबुद्धियुक्तः (मतीनाम्)मतयो मेधाविनाम-निघ० ३।१५। मेधाविनां मध्ये (तम्) परमात्मानम् (अर्चत) पूजयत (विश्वमित्राः) सर्वेषां सखायः सन्तः (हविर्भिः) आत्मदानैः (सः) (नः) अस्मान् (यमः) नियामकः परमेश्वरः (प्रतरम्) प्रकृष्टतरम् (जीवसे) जीवनाय (धात्)दध्यात्। धारयेत् ॥