वांछित मन्त्र चुनें

सेमाम॑विड्ढि॒ प्रभृ॑तिं॒ य ईशि॑षे॒ऽया वि॑धेम॒ नव॑या म॒हा गि॒रा। यथा॑ नो मी॒ढ्वान्त्स्तव॑ते॒ सखा॒ तव॒ बृह॑स्पते॒ सीष॑धः॒ सोत नो॑ म॒तिम्॥

अंग्रेज़ी लिप्यंतरण

semām aviḍḍhi prabhṛtiṁ ya īśiṣe yā vidhema navayā mahā girā | yathā no mīḍhvān stavate sakhā tava bṛhaspate sīṣadhaḥ sota no matim ||

मन्त्र उच्चारण
पद पाठ

सः। इ॒माम्। अ॒वि॒ड्ढि॒। प्रऽभृ॑तिम्। यः। ईशि॑षे। अ॒या। वि॒धे॒म॒। नव॑या। म॒हा। गि॒रा। यथा॑। नः॒। मी॒ढ्वान्। स्तव॑ते। सखा॑। तव॑। बृह॑स्पते। सीस॑धः। सः। उ॒त। नः॒। म॒तिम्॥

ऋग्वेद » मण्डल:2» सूक्त:24» मन्त्र:1 | अष्टक:2» अध्याय:7» वर्ग:1» मन्त्र:1 | मण्डल:2» अनुवाक:3» मन्त्र:1


0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अब द्वितीयाष्टक के सातवें अध्याय का आरम्भ है, उसके प्रथम मन्त्र में विद्वान् लोग क्या करें, इस विषय का उपदेश अगले मन्त्र में कहा है।

पदार्थान्वयभाषाः - हे (बृहस्पते) अध्यापक वेदरूप वाणी के शिक्षक विद्वान् (यः) जो आप (अया) इस (नवया) नवीन (महा,गिरा) महती उपदेशरूप वाणी से (इमाम्) इस (प्रभृतिम्) धारण वा पोषण रूप क्रिया के करने को (ईशिषे) समर्थ हो (सः) सो आप इस उक्त क्रिया को (अविड्ढि) प्राप्त हूजिये (यथा) जैसे (तव) आपका (मीढ्वान्) विद्या का प्रवर्तक (सखा) मित्र (नः) हमारी (स्तवते) प्रशंसा करता और जैसे (सः) वह आप (नः) हमारे लिये (मतिम्) बुद्धि को (उत) भी (सीषधः) सिद्ध करो वैसे आपको आपके मित्र को हम लोग (विधेम) प्राप्त हों ॥१॥
भावार्थभाषाः - इस मन्त्र में उपमालङ्कार है। जो लोग विद्या की उन्नति करना चाहें, वे प्रथम वेदादि शास्त्रों को स्वयं पढ़के दूसरों को प्रयत्न के साथ पढावें और पढ़ पढ़ा के पदार्थविज्ञान में आरूढ़ बुद्धि को प्राप्त हों ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

हरिशरण सिद्धान्तालंकार

'सुमति' द्वारा 'प्रभृति'

पदार्थान्वयभाषाः - १. (सः) = वे आप (यः) = जो कि (ईशिषे) = सारे ब्रह्माण्ड के ईश हैं, (इमाम्) = इस (प्रभृतिम्) = हमारे प्रकृष्ट भरण को (अविड्ढि) = जानिए-आप हमारे भरण का ध्यान करिए। आप ही हमारे माता-पिता है– हम पुत्रों का पोषण आपके द्वारा ही तो होता है। हम (अया) = इस (नवया) = [नु स्तुतौ] स्तुतियुक्त (महा) = महनीय (गिरा) = वाणी द्वारा (विधेम) = आपका पूजन करते हैं। हम आपके ही गुणों का धारण करते हैं। यह आपके गुणों का स्मरण ही वस्तुतः हमारे सामने लक्ष्यदृष्टि को उत्पन्न करके हमें मार्गभ्रष्ट होने से बचाता है। इस प्रकार यह स्तवन हमारा भरण करता है। २. (यथा नः मीढ्वान्) = आप जैसे हमारे लिए सब सुखों का वर्षण करनेवाले हैं; अतः (तव सखा) = यह आपका मित्र (स्तवते) = आपका स्तवन करता है। (बृहस्पते) = हे ज्ञान के स्वामिन् प्रभो ! (सः) = वे आप (उत) = निश्चय से (नः मतिम् सीषध:) = हमारी बुद्धि को सिद्ध करिए। हमें बुद्धि देकर हमारा पालन करिए। यह 'प्रभृति' इस 'मति' पर ही तो निर्भर है।
भावार्थभाषाः - भावार्थ - हम प्रभु का स्तवन करें- प्रभु हमें सुमति दें। सुमति द्वारा वे हमारी प्रभृति (भरण) का कारण हों ।
0 बार पढ़ा गया

स्वामी दयानन्द सरस्वती

अथ विद्वांसः किं कुर्युरित्याह।

अन्वय:

हे बृहस्पते विद्वन्नध्यापक यस्त्वमया नवया महा गिरेमां प्रभृतिं कर्त्तुमीशिषे स त्वमिमामविड्ढि। यथा तव मीढ्वान् सखा नः स्तवते यथा च स त्वं नो मतिमुत सीषधस्तथा च वयं विधेम ॥१॥

पदार्थान्वयभाषाः - (सः) (इमाम्) (अविड्ढि) प्राप्नुहि (प्रभृतिम्) प्रकृष्टां धारणां पोषणं वा (यः) (ईशिषे) ईशनं करोषि (अया) अनया। अत्र छान्दसो वर्णलोप इति नलोपः (विधेम) प्राप्नुयाम (नवया) नवीनया (महा) महत्या (गिरा) वाण्या (यथा) (नः) अस्मान् (मीढ्वान्) विद्यायाः सेचकः (स्तवते) प्रशंसति (सखा) सुहृत् (तव) (बृहस्पते) बृहत्या वाचः स्वामिन् (सीषधः) साधय (सः) (उत) (नः) अस्मभ्यम् (मतिम्) प्रज्ञाम् ॥१॥
भावार्थभाषाः - अत्र वाचकलुप्तोपमालङ्कारः। ये विद्यामुन्निनीषन्ति त आदौ वेदादिशास्त्राणि स्वयमधीत्यान्यान् प्रयत्नेनाध्यापयेयुः एवं कृत्वा पदार्थविज्ञानारूढां प्रज्ञामाप्नुयुश्च ॥१॥
0 बार पढ़ा गया

डॉ. तुलसी राम

पदार्थान्वयभाषाः - Brhaspati, lord and master of knowledge and the great realm of the earth which you rule and command, please to accept this offer of celebration which we dedicate with this great new voice of homage in honour of Indra so that he, our lord, generous as the sun and cloud, your friend, may enlighten our mind and intelligence.
0 बार पढ़ा गया

आचार्य धर्मदेव विद्या मार्तण्ड

The duties of the learned are defined.

अन्वय:

O learned person! you are the great teacher of the Vedic knowledge. Moreover, you are capable to communicate the contents of the Vedas through your sermons/preachings. Let you perform that act. We seek the similar actions friends and behavior from your friends as well. Likewise, let our also come to you and accomplish this purpose.

भावार्थभाषाः - Those who work to progress in life they should study the Vedas and thereafter they should teach the same to the others. Such knowledge and exercise help in realizing the truth.
0 बार पढ़ा गया

माता सविता जोशी

(यह अनुवाद स्वामी दयानन्द सरस्वती जी के आधार पर किया गया है।)

या सूक्तात विद्वान व ईश्वराच्या गुणांचे वर्णन असल्यामुळे या सूक्ताच्या अर्थाची पूर्व सूक्ताच्या अर्थाबरोबर संगती जाणावी.

भावार्थभाषाः - या मंत्रात वाचकलुप्तोपमालंकार आहे. जे लोक विद्येची वृद्धी करू इच्छितात त्यांनी प्रथम वेद इत्यादी शास्त्रे स्वतः वाचून इतरांना प्रयत्नपूर्वक शिकवावीत व वाचून, शिकवून पदार्थ विज्ञानात निष्णात व्हावे. ॥ १ ॥