उच्छ्वञ्च॑मानापृथि॒वी सु ति॑ष्ठतु स॒हस्रं॒ मित॒ उप॒ हि श्रय॑न्ताम्। ते गृ॒हासो॑घृत॒श्चुतः॑ स्यो॒ना वि॒श्वाहा॑स्मै शर॒णाः स॒न्त्वत्र॑ ॥
पद पाठ
उत्ऽश्वञ्चमाना । पृथिवी । तु । तिष्ठतु । सहस्रम् । मित: । उप । हि । श्रयन्ताम् । ते । गृहास: । घृतऽश्चुत:। स्योना:। विश्वाहा । अस्मै । शरणा: । सन्तु । अत्र ॥३.५१॥
अथर्ववेद » काण्ड:18» सूक्त:3» पर्यायः:0» मन्त्र:51
बार पढ़ा गया
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी
पितरों और सन्तानों के कर्तव्य का उपदेश।
पदार्थान्वयभाषाः - (उच्छ्वञ्चमाना) फूलतीहुई (पृथिवी) पृथिवी (सु) अच्छे प्रकार (तिष्ठतु) ठहरी रहे, (सहस्रम्) सहस्रप्रकार से (मितः) फैले हुए स्थान [दुर्ग आदि] (हि) अवश्य (उप श्रयन्ताम्) आश्रयलेवें। (ते) यह (गृहासः) घर (घृतश्चुतः) घी से सींचनेवाले, (स्योनाः) सुख करनेहारे और (शरणाः) शरण देनेवाले (विश्वाहा) सब दिन (अत्र) यहाँ पर (अस्मै) इसपुरुष के लिये (सन्तु) होवें ॥५१॥
भावार्थभाषाः - मनुष्यों को योग्य हैकि पृथिवी को भले प्रकार उपकारी करके अच्छे-अच्छे दृढ़ सुखदायक स्थान बनावें॥५१॥
टिप्पणी: ५१−(उच्छ्वञ्चमाना) म० ५०। पुलकितावयवा (पृथिवी) (सु) (तिष्ठतु) (सहस्रम्)सहस्रप्रकारेण (मितः) डुमिञ् प्रक्षेपणे-क्विप्, तुक्। प्रक्षिप्ता विस्तृतादुर्गादिनिवासाः (हि) निश्चयेन (उपश्रयन्ताम्) आश्रिता भवन्तु (ते) दृश्यमानाः (गृहासः) गृहाः (घृतश्चुतः) श्चुतिर् क्षरणे-क्विप्। घृतेन क्षारयितारः।सेक्तारः (स्योनाः) सुखकराः (विश्वाहा) सर्वाण्यहानि (अस्मै) पुरुषाय (शरणाः)शरण-अर्शआद्यच्। आश्रयभूताः (सन्तु) (अत्र) अस्मिंल्लोके ॥
