उप॑हूता नःपि॒तरः॑ सो॒म्यासो॑ बर्हि॒ष्येषु नि॒धिषु॑ प्रि॒येषु॑। त आ ग॑मन्तु॒ त इ॒हश्रु॑व॒न्त्वधि॑ ब्रुवन्तु॒ तेऽव॑न्त्व॒स्मान् ॥
पद पाठ
उपऽहूता: । न: । पितर: । सोम्यास: । बर्हिष्येषु । निऽधिषु । प्रियेषु । ते । आ । गमन्तु । ते । इह । श्रुवन्तु । अधि । ब्रुवन्तु । ते । अवन्तु । अस्मान् ॥३.४५॥
अथर्ववेद » काण्ड:18» सूक्त:3» पर्यायः:0» मन्त्र:45
बार पढ़ा गया
पण्डित क्षेमकरणदास त्रिवेदी
पितरों और सन्तानों के कर्तव्य का उपदेश।
पदार्थान्वयभाषाः - (सोम्यासः) ऐश्वर्य केयोग्य [वा प्रियदर्शन] (पितरः) पितर लोग (नः) हमारे (बर्हिष्येषु) वृद्धियोग्य, (प्रियेषु) प्रिय (निधिषु) [रत्न सुवर्ण आदि के] कोशों के निमित्त (उपहूताः)बुलाये गये हैं। (ते) वे (आ गमन्तु) आवें, (ते) वे (इह) यहाँ (श्रुवन्तु) सुनें, (ते) वे (अधि) अधिकारपूर्वक (ब्रुवन्तु) उपदेश करें और (अस्मान्) हमारी (अवन्तु) रक्षा करें ॥४५॥
भावार्थभाषाः - मनुष्यों को योग्य हैकि विद्यावृद्ध और वयोवृद्ध विद्वानों का सत्कार करते रहें और उनसे उत्तम-उत्तमउपदेश प्राप्त करके महाधनी और यशस्वी होवें ॥४५॥यह मन्त्र कुछ भेद से ऋग्वेद मेंहै−१०।१५।५ तथा यजुर्वेद−१९।५७ और महर्षिदयानन्दकृत ऋग्वेदादिभाष्यभूमिकापितृयज्ञविषय में व्याख्यात है ॥
टिप्पणी: ४५−(उपहूताः) निमन्त्रिताः (नः) अस्माकम् (पितरः) पितृवत्पालकाः (सोम्यासः) सोम्याः। ऐश्वर्यार्हाः। प्रियदर्शनाः (बर्हिष्येषु) वृद्धियोग्येषु (निधिषु) निमित्ते सप्तमी।रत्नसुवर्णादिकोशनिमित्ते (प्रियेषु) प्रीतिविषयेषु (ते) पितरः (आ गमन्तु)आगच्छन्तु (ते) (इह) अस्मिन् यज्ञदेशे (श्रुवन्तु) विकरणस्य लुक्। शृण्वन्तु (अधि) अधिकृत्य (ब्रुवन्तु) उपदिशन्तु (ते) (अवन्तु) रक्षन्तु (अस्मान्)धार्मिकान् ॥
